حدیث 69 باب العلم، صحیح بخاری

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ بَشَّارٍ، قَالَ حَدَّثَنَا يَحْيَى بْنُ سَعِيدٍ، قَالَ حَدَّثَنَا شُعْبَةُ، قَالَ حَدَّثَنِي أَبُو التَّيَّاحِ، عَنْ أَنَسٍ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ ‏ "‏ يَسِّرُوا وَلاَ تُعَسِّرُوا، وَبَشِّرُوا وَلاَ تُنَفِّرُوا ‏"‏‏.‏

از انس (رضی الله عنه) از پیامبر (صلی الله علیه وسلم) روایت است که فرمودند:

«آسان بگیرید و سخت نگیرید، و بشارت دهید و (مردم را) گریزان نکنید.»

این حدیث از دو جمله موازی و مکمل تشکیل شده که هر کدام یک فرمان و یک نهی را در خود دارد و روش صحیح دعوت و تعلیم را مشخص می‌کند.

بخش اول: در روش و متد (يَسِّرُوا وَلاَ تُعَسِّرُوا)

یَسِّرُوا (آسان بگیرید): این یک فرمان به اتخاذ روش آسان و قابل فهم در همه امور دین است. در تعلیم، در فتوا دادن، در قضاوت و در زندگی شخصی. یعنی تا زمانی که راه آسان و مطابق با شرع وجود دارد، نباید به دنبال راه‌های سخت و طاقت‌فرسا رفت. این اصل، ریشه در آیات قرآن دارد، آنجا که خداوند می‌فرماید: «...يُرِيدُ اللَّهُ بِكُمُ الْيُسْرَ وَلَا يُرِيدُ بِكُمُ الْعُسْرَ...» (...خداوند برای شما آسانی می‌خواهد و برای شما سختی نمی‌خواهد...).
وَلاَ تُعَسِّرُوا (و سخت نگیرید): این نهی، فرمان قبلی را تکمیل می‌کند. این یک هشدار جدی در برابر افراط‌گرایی، سخت‌گیری‌های بی‌مورد و ایجاد موانع در مسیر دینداری مردم است. دین اسلام به خودی خود آسان است و ما نباید با برداشت‌های شخصی یا سلیقه‌های سخت‌گیرانه، آن را برای مردم به یک بار سنگین و غیرقابل تحمل تبدیل کنیم.
بخش دوم: در لحن و محتوا (وَبَشِّرُوا وَلاَ تُنَفِّرُوا)

وَبَشِّرُوا (و بشارت دهید): این فرمان به لحن و محتوای دعوت ما مربوط می‌شود. یعنی در سخنان خود، بر جنبه‌های مثبت دین تأکید کنید:
از رحمت گسترده خداوند بگویید.
از پاداش‌های بهشتی و نعمت‌های الهی بشارت دهید.
از لذت عبادت و آرامش در پناه خدا سخن بگویید.
درِ توبه و امید را به روی گناهکاران باز بگذارید.
وَلاَ تُنَفِّرُوا (و (مردم را) گریزان نکنید): این نهی نیز، فرمان قبلی را تکمیل می‌کند. این یک هشدار جدی در برابر روشی است که مردم را از دین متنفر و گریزان می‌کند. یعنی:
از زبانی تند، خشن و پرخاشگرانه استفاده نکنید.
چهره‌ای عبوس و قضاوت‌گر از دین به نمایش نگذارید.
به طور مداوم فقط بر عذاب جهنم و خشم الهی تمرکز نکنید به طوری که مردم از رحمت خدا ناامید شوند.
تعادل: البته این به معنای عدم صحبت از عذاب الهی نیست، زیرا قرآن و سنت هم "بشارت دهنده" و هم "بیم دهنده" هستند. اما روح کلی دعوت، به ویژه برای تازه‌واردان و عموم مردم، باید مبتنی بر امید، محبت و بشارت باشد.