حدیث 60 باب العلم، صحیح بخاری

حَدَّثَنَا أَبُو النُّعْمَانِ، عَارِمُ بْنُ الْفَضْلِ قَالَ حَدَّثَنَا أَبُو عَوَانَةَ، عَنْ أَبِي بِشْرٍ، عَنْ يُوسُفَ بْنِ مَاهَكَ، عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَمْرٍو، قَالَ تَخَلَّفَ عَنَّا النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم فِي سَفْرَةٍ سَافَرْنَاهَا، فَأَدْرَكَنَا وَقَدْ أَرْهَقَتْنَا الصَّلاَةُ وَنَحْنُ نَتَوَضَّأُ، فَجَعَلْنَا نَمْسَحُ عَلَى أَرْجُلِنَا، فَنَادَى بِأَعْلَى صَوْتِهِ ‏ "‏ وَيْلٌ لِلأَعْقَابِ مِنَ النَّارِ ‏"‏‏.‏ مَرَّتَيْنِ أَوْ ثَلاَثًا‏.‏

از عبدالله بن عمرو (رضی الله عنهما) روایت است که گفت:

در سفری که همراه پیامبر (صلی الله علیه وسلم) بودیم، ایشان از ما عقب ماندند. سپس به ما رسیدند در حالی که وقت نماز (عصر) نزدیک بود و ما با عجله در حال وضو گرفتن بودیم. پس (از شدت عجله) شروع به مسح کشیدن بر روی پاهایمان کردیم.

(در این هنگام) پیامبر (صلی الله علیه وسلم) با بلندترین صدای خود فریاد زدند: «وای بر پاشنه‌ها از آتش (دوزخ)!» (و این جمله را) دو یا سه بار تکرار کردند.

این حدیث، یک درس عملی بسیار مهم در مورد کیفیت وضو و اهمیت دادن به عبادات است.

۱. شرح واقعه:

تَخَلَّفَ عَنَّا (از ما عقب ماندند): پیامبر (صلی الله علیه وسلم) به دلیلی از کاروان عقب مانده‌اند.
أَرْهَقَتْنَا الصَّلاَةُ (وقت نماز تنگ شده بود): اصحاب نگران بودند که وقت نماز بگذرد، به همین دلیل بسیار عجله داشتند.
فَجَعَلْنَا نَمْسَحُ عَلَى أَرْجُلِنَا (شروع به مسح کشیدن بر پاهایمان کردیم): در وضو، شستن پاها تا قوزک واجب است. اما صحابه به دلیل عجله، به جای شستن کامل، آب را به سرعت روی پاهایشان می‌کشیدند (مسح می‌کردند)، که این باعث می‌شد برخی قسمت‌ها، به خصوص پاشنه پا، خشک بماند.
۲. هشدار تکان‌دهنده پیامبر (صلی الله علیه وسلم):

فَنَادَى بِأَعْلَى صَوْتِهِ (با بلندترین صدایش فریاد زد): بلند کردن صدا توسط پیامبر (صلی الله علیه وسلم) که همواره آرام و متین سخن می‌گفتند، نشان‌دهنده اهمیت فوق‌العاده موضوع و خطرناک بودن کاری است که صحابه انجام می‌دادند. ایشان می‌خواستند این هشدار در گوش همه فرو رود و هرگز فراموش نشود.
وَيْلٌ لِلأَعْقَابِ مِنَ النَّارِ (وای بر پاشنه‌ها از آتش):
"وَیْل": این کلمه در زبان عربی، برای تهدید به هلاکت و عذاب شدید به کار می‌رود و یا نام دره‌ای در جهنم است. این یک هشدار بسیار جدی است.
"الأَعْقَاب": جمع "عَقِب" به معنای "پاشنه پا" است. پیامبر (صلی الله علیه وسلم) به طور خاص به پاشنه اشاره می‌کنند، زیرا این قسمت از پا به دلیل شکل آن، معمولاً در هنگام وضوی عجولانه، خشک می‌ماند.
مِنَ النَّارِ: ایشان به صراحت، این سهل‌انگاری در وضو را به آتش جهنم مرتبط می‌سازند. این نشان می‌دهد که ناقص گرفتن وضو، گناهی است که مستحق عذاب اخروی است، زیرا وضوی ناقص، نماز را باطل می‌کند و ترک نماز از گناهان کبیره است.
۳. تکرار برای تأکید:
پیامبر (صلی الله علیه وسلم) این هشدار را دو یا سه بار تکرار می‌کنند تا اهمیت موضوع را به حد اعلا برسانند و مطمئن شوند که همه اصحاب، این حکم مهم را به درستی آموخته‌اند.