حدیث 4 باب بدء الوحى، صحیح بخاری

قَالَ ابْنُ شِهَابٍ: وَأَخْبَرَنِي أَبُو سَلَمَةَ بْنُ عَبْدِ الرَّحْمَنِ، أَنَّ جَابِرَ بْنَ عَبْدِ اللَّهِ الأَنْصَارِيَّ، قَالَ ـ وَهُوَ يُحَدِّثُ عَنْ فَتْرَةِ الْوَحْىِ، فَقَالَ ـ فِي حَدِيثِهِ: "‏ بَيْنَا أَنَا أَمْشِي، إِذْ سَمِعْتُ صَوْتًا، مِنَ السَّمَاءِ، فَرَفَعْتُ بَصَرِي فَإِذَا الْمَلَكُ الَّذِي جَاءَنِي بِحِرَاءٍ جَالِسٌ عَلَى كُرْسِيٍّ بَيْنَ السَّمَاءِ وَالأَرْضِ، فَرُعِبْتُ مِنْهُ، فَرَجَعْتُ فَقُلْتُ: زَمِّلُونِي‏.‏ فَأَنْزَلَ اللَّهُ تَعَالَى: {يَا أَيُّهَا الْمُدَّثِّرُ * قُمْ فَأَنْذِرْ * وَرَبَّكَ فَكَبِّرْ * وَثِيَابَكَ فَطَهِّرْ * وَالرُّجْزَ فَاهْجُرْ} [المدثر: 1-5] فَحَمِيَ الْوَحْىُ وَتَتَابَعَ ‏"‏‏.‏

ابن شهاب (زهری) می‌گوید: و ابوسلمة بن عبدالرحمن به من خبر داد که جابر بن عبدالله انصاری (رضی الله عنه) در حالی که درباره دوران قطع شدن وحی (فترت وحی) سخن می‌گفت، در حدیث خود چنین فرمود:

(پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند:) «در حالی که راه می‌رفتم، ناگهان صدایی از آسمان شنیدم. سرم را بلند کردم و همان فرشته‌ای را که در غار حراء نزد من آمده بود، دیدم که بر روی کرسی (تختی) میان آسمان و زمین نشسته است. از (دیدن عظمت) او بسیار ترسیدم. به خانه بازگشتم و گفتم: مرا بپوشانید!

پس خداوند متعال این آیات را نازل فرمود:
{يَا أَيُّهَا الْمُدَّثِّرُ * قُمْ فَأَنْذِرْ * وَرَبَّكَ فَكَبِّرْ * وَثِيَابَكَ فَطَهِّرْ * وَالرُّجْزَ فَاهْجُرْ} [المدثر: 1-5]
پس از آن، وحی دوباره با شدت و به صورت پی در پی ادامه یافت.»

۱. فترت وحی (دوران انقطاع وحی):

معنای فترت: پس از آن دیدار اول و تکان‌دهنده در غار حراء، نزول وحی برای مدتی (که مدت آن دقیقاً مشخص نیست ولی بین چند روز تا چند ماه ذکر شده) قطع شد. این دوره را "فترت وحی" می‌نامند.
حکمت این دوره: علما برای این انقطاع حکمت‌هایی را ذکر کرده‌اند، از جمله:
از بین رفتن ترس پیامبر: تا ترس و اضطراب اولیه پیامبر (صلی الله علیه وسلم) از آن برخورد عظیم، کاملاً از بین برود.
ایجاد اشتیاق: این وقفه باعث شد تا اشتیاق و علاقه پیامبر (صلی الله علیه وسلم) برای دریافت دوباره پیام الهی و دیدار با فرشته وحی، به اوج خود برسد.
آمادگی برای مأموریت جدید: این دوره، ایشان را برای پذیرش مسئولیت سنگینِ دعوت عمومی آماده می‌کرد.
۲. دیدار دوباره با فرشته وحی:
این بار دیدار در شرایطی متفاوت و با عظمتی بیشتر رخ می‌دهد.

جَالِسٌ عَلَى كُرْسِيٍّ بَيْنَ السَّمَاءِ وَالأَرْضِ: فرشته وحی، جبرئیل (علیه السلام)، در هیبت اصلی و باشکوه خود ظاهر می‌شود، به طوری که بر تختی نشسته که میان آسمان و زمین را پر کرده است. این منظره عظیم، دلیل ترس شدید و دوباره پیامبر (صلی الله علیه وسلم) بود. کلمه "فَرُعِبْتُ" شدت این ترس را نشان می‌دهد.
بازگشت به خانه و "زملونی": واکنش پیامبر (صلی الله علیه وسلم) دوباره پناه بردن به کانون آرامش‌بخش خانه و خانواده است که یک واکنش کاملاً طبیعی انسانی در برابر یک امر ماورائی و عظیم است.
۳. نزول سوره مدّثّر و آغاز رسالت علنی:
این آیات، نقطه عطفی در تاریخ اسلام است. اگر آیات سوره علق، اعلام "نبوت" و برگزیده شدن ایشان بود، آیات سوره مدثر، فرمان آغاز "رسالت" و دعوت عمومی است.

يَا أَيُّهَا الْمُدَّثِّرُ (ای جامه به خود پیچیده): این خطاب، هم اشاره به وضعیت ظاهری پیامبر دارد که از ترس خود را پوشانده بودند و هم یک خطاب لطیف و محبت‌آمیز از سوی خداوند است. گویی خداوند می‌فرماید: دیگر زمان در خود پیچیدن و گوشه‌نشینی نیست.
قُمْ فَأَنْذِرْ (برخیز و بیم ده): این جمله، فرمان صریح قیام برای دعوت است. مأموریت اصلی در ابتدا، "انذار" و بیم دادن مردم از عواقب شرک و گناه است.
وَالرُّجْزَ فَاهْجُرْ (از پلیدی دوری کن): "الرجز" در اینجا به معنای بت‌ها و هر نوع پلیدی اعتقادی و عملی است. این فرمان، اساس دعوت توحیدی است: پاکی ظاهر و باطن و دوری کامل از شرک.
۴. پایان فترت و تداوم وحی:

فَحَمِيَ الْوَحْىُ وَتَتَابَعَ (وحی شدت گرفت و پی در پی شد): این جمله بیانگر پایان دوره انتظار و آغاز نزول مستمر و پیوسته قرآن کریم است که به مدت بیست و سه سال ادامه یافت.