حدیث 30 باب الایمان، صحیح بخاری

حَدَّثَنَا سُلَيْمَانُ بْنُ حَرْبٍ، قَالَ حَدَّثَنَا شُعْبَةُ، عَنْ وَاصِلٍ الأَحْدَبِ، عَنِ الْمَعْرُورِ، قَالَ لَقِيتُ أَبَا ذَرٍّ بِالرَّبَذَةِ، وَعَلَيْهِ حُلَّةٌ، وَعَلَى غُلاَمِهِ حُلَّةٌ، فَسَأَلْتُهُ عَنْ ذَلِكَ، فَقَالَ إِنِّي سَابَبْتُ رَجُلاً، فَعَيَّرْتُهُ بِأُمِّهِ، فَقَالَ لِيَ النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم ‏ "‏ يَا أَبَا ذَرٍّ أَعَيَّرْتَهُ بِأُمِّهِ إِنَّكَ امْرُؤٌ فِيكَ جَاهِلِيَّةٌ، إِخْوَانُكُمْ خَوَلُكُمْ، جَعَلَهُمُ اللَّهُ تَحْتَ أَيْدِيكُمْ، فَمَنْ كَانَ أَخُوهُ تَحْتَ يَدِهِ فَلْيُطْعِمْهُ مِمَّا يَأْكُلُ، وَلْيُلْبِسْهُ مِمَّا يَلْبَسُ، وَلاَ تُكَلِّفُوهُمْ مَا يَغْلِبُهُمْ، فَإِنْ كَلَّفْتُمُوهُمْ فَأَعِينُوهُمْ ‏"‏‏.‏

المعرور می‌گوید: ابوذر رضی الله عنه را در منطقه ربذه ملاقات کردم، در حالی که ایشان و خدمتکارش هر دو یک لباس یکسان (حُلّه) پوشیده بودند. من در این باره از ایشان سؤال کردم. او در پاسخ گفت: «من با مردی درشتی کردم و او را به خاطر مادرش سرزنش نمودم. پس پیامبر صلی الله علیه وسلم به من فرمودند: "ای ابوذر! آیا او را به خاطر مادرش سرزنش کردی؟ به راستی که در تو (هنوز) خصلتی از (دوران) جاهلیت باقی مانده است. اینان (خدمتکاران) برادران شما و امانت‌های شما هستند که الله جل جلاله آنان را زیردست شما قرار داده است. پس هر کس که برادرش زیردست اوست، باید از آنچه خود می‌خورد به او بخوراند و از آنچه خود می‌پوشد به او بپوشاند. و به آنان کاری که فراتر از توانشان است واگذار نکنید و اگر چنین کردید، پس خودتان (در انجام آن کار) یاری‌شان دهید."»

این حدیث، یک منشور کامل و بی‌نظیر در مورد حقوق انسانی و عدالت اجتماعی است که توسط صحابی بزرگوار، ابوذر غفاری رضی الله عنه، روایت و در عمل پیاده شده است.

صحنه اول: یک رفتار شگفت‌انگیز: راوی حدیث (معرور) با صحنه‌ای روبرو می‌شود که در آن زمان بسیار عجیب بود. او می‌بیند که ابوذر رضی الله عنه، صحابی بزرگ پیامبر، و خدمتکارش لباس‌هایی کاملاً یکسان و هم‌قیمت پوشیده‌اند. این رفتار، نمادی از برابری مطلق بود و کنجکاوی راوی را برانگیخت.
ریشه رفتار: یک درس فراموش‌نشدنی: ابوذر رضی الله عنه با صداقت کامل، ماجرایی را تعریف می‌کند که باعث این تحول در رفتار او شده است. ایشان تعریف می‌کند که روزی در حالت خشم، به شخصی (که در روایات دیگر گفته شده بلال حبشی رضی الله عنه بوده است) توهین کرده و او را با اشاره به مادرش تحقیر نموده است. این نوع تحقیر که به نسب و نژاد فرد اشاره دارد، از اخلاق زشت دوران جاهلیت (دوران قبل از اسلام) بود.
واکنش قاطع پیامبر (ص): رسول الله صلی الله علیه وسلم به شدت ابوذر رضی الله عنه را توبیخ می‌کنند و می‌فرمایند: "إِنَّكَ امْرُؤٌ فِيكَ جَاهِلِيَّةٌ" یعنی «در تو هنوز رگه‌هایی از اخلاق جاهلی وجود دارد». این جمله تکان‌دهنده نشان می‌دهد که اسلام تا چه حد با برتری‌جویی‌های نژادی، قومی و طبقاتی مخالف است و آن را نشانه‌ای از جهل و عقب‌ماندگی می‌داند.
منشور حقوق زیردستان: پیامبر صلی الله علیه وسلم تنها به توبیخ بسنده نمی‌کنند، بلکه یک قانون اساسی و جامع برای رفتار با زیردستان (کارگران، خدمتکاران و...) بیان می‌فرمایند:
آنان برادران شما هستند: اولین و مهم‌ترین اصل. اسلام نگاه برده‌داری و ارباب و رعیتی را به نگاه برادری تغییر می‌دهد.
برابری در خوراک و پوشاک: معیار زندگی زیردست باید با معیار زندگی کارفرما یکی باشد.
عدم تحمیل کارهای سخت: نباید کاری را به کسی سپرد که از توان جسمی و روحی او خارج است.
همکاری در کارهای دشوار: اگر کار سختی به آنان سپرده شد، کارفرما موظف است به او کمک کند. این اوج انسانیت و فروتنی است.