حدیث 27 باب الایمان، صحیح بخاری

حَدَّثَنَا أَبُو الْيَمَانِ، قَالَ أَخْبَرَنَا شُعَيْبٌ، عَنِ الزُّهْرِيِّ، قَالَ أَخْبَرَنِي عَامِرُ بْنُ سَعْدِ بْنِ أَبِي وَقَّاصٍ، عَنْ سَعْدٍ، رضى الله عنه أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم أَعْطَى رَهْطًا وَسَعْدٌ جَالِسٌ، فَتَرَكَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم رَجُلاً هُوَ أَعْجَبُهُمْ إِلَىَّ فَقُلْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ مَا لَكَ عَنْ فُلاَنٍ فَوَاللَّهِ إِنِّي لأَرَاهُ مُؤْمِنًا‏.‏ فَقَالَ ‏"‏ أَوْ مُسْلِمًا ‏"‏‏.‏ فَسَكَتُّ قَلِيلاً، ثُمَّ غَلَبَنِي مَا أَعْلَمُ مِنْهُ فَعُدْتُ لِمَقَالَتِي فَقُلْتُ مَا لَكَ عَنْ فُلاَنٍ فَوَاللَّهِ إِنِّي لأَرَاهُ مُؤْمِنًا فَقَالَ ‏"‏ أَوْ مُسْلِمًا ‏"‏‏.‏ ثُمَّ غَلَبَنِي مَا أَعْلَمُ مِنْهُ فَعُدْتُ لِمَقَالَتِي وَعَادَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم ثُمَّ قَالَ ‏"‏ يَا سَعْدُ، إِنِّي لأُعْطِي الرَّجُلَ وَغَيْرُهُ أَحَبُّ إِلَىَّ مِنْهُ، خَشْيَةَ أَنْ يَكُبَّهُ اللَّهُ فِي النَّارِ ‏"‏‏.‏ وَرَوَاهُ يُونُسُ وَصَالِحٌ وَمَعْمَرٌ وَابْنُ أَخِي الزُّهْرِيِّ عَنِ الزُّهْرِيِّ‏.‏

از سعد بن ابی وقاص رضی الله عنه روایت است که رسول الله صلی الله علیه وسلم به گروهی از مردم بخشش می‌کرد و سعد نیز در آنجا نشسته بود. در این میان، رسول الله صلی الله علیه وسلم مردی را نادیده گرفت که به نظر من بهترینِ آن جمع بود. پس گفتم: «ای رسول خدا! چرا به فلانی چیزی ندادید؟ به الله جل جلاله قسم که من او را مؤمن می‌دانم.» پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند: «یا مسلمان؟» من کمی سکوت کردم، اما آنچه از خوبی آن مرد می‌دانستم بر من غلبه کرد و دوباره سخنم را تکرار کردم و گفتم: «چرا به فلانی چیزی ندادید؟ به الله جل جلاله قسم من او را مؤمن می‌دانم.» پیامبر صلی الله علیه وسلم دوباره فرمودند: «یا مسلمان؟» بار دیگر آنچه از او می‌دانستم بر من چیره شد و سخنم را تکرار کردم و رسول الله صلی الله علیه وسلم نیز پاسخ خود را تکرار کردند. سپس فرمودند: «ای سعد! من به شخصی بخشش می‌کنم در حالی که دیگری از او نزد من محبوب‌تر است؛ (این کار را می‌کنم) از ترس اینکه (به خاطر فقر و نیازمندی) بلغزد و الله جل جلاله او را با صورت در آتش جهنم بیندازد.»

این حدیث شریف، صحنه‌ای پر از حکمت از زندگی پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم را به تصویر می‌کشد.

موقعیت: پیامبر صلی الله علیه وسلم در حال تقسیم اموال یا غنایم (که به آن "عطا" می‌گفتند) بین گروهی از مردم هستند.
نگرانی صحابی: صحابی بزرگوار، سعد بن ابی وقاص رضی الله عنه، متوجه می‌شود که پیامبر صلی الله علیه وسلم به شخصی که از نظر ایشان بسیار مؤمن و شایسته است، چیزی نمی‌دهد. از روی خیرخواهی و شناختی که از آن مرد دارد، نزد پیامبر صلی الله علیه وسلم وساطت می‌کند و با قسم تأکید می‌کند که او را "مؤمن" می‌داند.
پاسخ حکیمانه پیامبر (ص): پیامبر صلی الله علیه وسلم سه بار در پاسخ به اصرار سعد رضی الله عنه، به جای تأیید کلمه‌ی "مؤمن"، می‌فرمایند: «أو مسلماً؟» یعنی «یا شاید بهتر است بگوییم مسلمان؟». این پاسخ، یک نکته‌ی دقیق اعتقادی را در خود دارد: ایمان یک امر قلبی و درونی است که حقیقت آن را فقط الله جل جلاله می‌داند، در حالی که اسلام تسلیم شدن ظاهری و اقرار به شهادتین و انجام اعمال است که برای همه قابل مشاهده است. ما انسان‌ها فقط می‌توانیم بر اساس ظواهر قضاوت کنیم و بگوییم شخصی مسلمان است، اما ادعای ایمان کامل او امری مشکل است.
تبیین نهایی: در نهایت، پیامبر صلی الله علیه وسلم دلیل کار خود را برای سعد رضی الله عنه توضیح می‌دهند. ایشان می‌فرمایند که گاهی به افرادی که ایمان ضعیف‌تری دارند یا تازه مسلمان شده‌اند، کمک مالی می‌کنند تا دلشان به اسلام گرم شود (تألیف قلوب) و فقر و تنگدستی باعث نشود که از دین برگردند. اما به کسی که ایمان قوی‌تری دارد و نزد پیامبر صلی الله علیه وسلم محبوب‌تر است، چیزی نمی‌دهند، زیرا می‌دانند که ایمان قوی‌اش او را در برابر سختی‌ها حفظ می‌کند و نیازی به این حمایت مادی ندارد. این کار از روی بی‌توجهی نیست، بلکه از روی اعتماد به قوت ایمان اوست.