حدیث 26 باب الایمان، صحیح بخاری

حَدَّثَنَا أَحْمَدُ بْنُ يُونُسَ، وَمُوسَى بْنُ إِسْمَاعِيلَ، قَالاَ حَدَّثَنَا إِبْرَاهِيمُ بْنُ سَعْدٍ، قَالَ حَدَّثَنَا ابْنُ شِهَابٍ، عَنْ سَعِيدِ بْنِ الْمُسَيَّبِ، عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ، أَنَّ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم سُئِلَ أَىُّ الْعَمَلِ أَفْضَلُ فَقَالَ ‏"‏ إِيمَانٌ بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ ‏"‏‏.‏ قِيلَ ثُمَّ مَاذَا قَالَ ‏"‏ الْجِهَادُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ ‏"‏‏.‏ قِيلَ ثُمَّ مَاذَا قَالَ ‏"‏ حَجٌّ مَبْرُورٌ ‏"‏‏.‏

از ابوهریره (رضی الله عنه) روایت است که:

از رسول خدا (صلی الله علیه وسلم) پرسیده شد: «کدام عمل برتر (و با فضیلت‌تر) است؟»
ایشان فرمودند: «ایمان به خدا و رسولش.»
گفته شد: «سپس چه؟»
فرمودند: «جهاد در راه خدا.»
گفته شد: «سپس چه؟»
فرمودند: «حجِّ مبرور (حجِ پذیرفته شده).»

این حدیث، سه عمل را به ترتیب به عنوان برترین اعمال معرفی می‌کند. ترتیب ذکر شده در این حدیث، بسیار پرمعناست.

۱. برترین عمل: ایمان به خدا و رسولش (إِيمَانٌ بِاللَّهِ وَرَسُولِهِ)

ریشه و اساس همه اعمال: پیامبر (صلی الله علیه وسلم) در پاسخ به سوال از "برترین عمل"، به یک "باور" اشاره می‌کنند. این نشان می‌دهد که ایمان، خود، برترین عمل است. ایمان، "عمل قلب" است و زیربنای تمام اعمال دیگر محسوب می‌شود.
شرط قبولی: بدون ایمان صحیح، هیچ عمل دیگری هرچقدر هم که در ظاهر نیک باشد، در پیشگاه خداوند ارزشی ندارد و پذیرفته نمی‌شود. ایمان، کلیدی است که درب قبولی اعمال را باز می‌کند. بنابراین، طبیعی است که در بالاترین جایگاه قرار گیرد.
۲. دومین عمل برتر: جهاد در راه خدا (الْجِهَادُ فِي سَبِيلِ اللَّهِ)

اوج فداکاری: پس از استقرار ایمان در قلب، برترین عمل، "جهاد" است. جهاد یک مفهوم بسیار گسترده است، اما در اوج خود به معنای فدا کردن عزیزترین دارایی‌ها، یعنی مال و جان، برای دفاع از دین و اعتلای کلمه توحید است.
نشانه صدق ایمان: جهاد، بهترین محک و نشانه برای صداقت ایمان یک فرد است. کسی که حاضر است برای باورش فداکاری کند، نشان می‌دهد که ایمانش تنها یک ادعای زبانی نیست، بلکه یک حقیقت ریشه‌دار در وجود اوست. به همین دلیل، جهاد پس از ایمان، در رتبه دوم قرار گرفته است.
۳. سومین عمل برتر: حجِّ مَبرور (حَجٌّ مَبْرُورٌ)

حج مبرور چیست؟ "مبرور" از ریشه "بِرّ" به معنای نیکی و طاعت است. حج مبرور، حجی است که:
با مال حلال انجام شود.
با نیت خالص برای خداوند باشد.
در طول آن، فرد از هرگونه گناه، جدال و کار بیهوده پرهیز کند.
پس از بازگشت از حج، حال و اخلاق آن فرد بهتر از قبل شده باشد.
ترکیبی از عبادت بدنی و مالی: حج، عبادتی منحصر به فرد است که هم نیازمند تلاش و سختی بدنی (نوعی جهاد) و هم نیازمند صرف هزینه مالی است. این عبادت، نماد اوج تسلیم و بندگی است و به همین دلیل در جایگاه والایی قرار دارد. پیامبر (صلی الله علیه وسلم) در حدیث دیگری فرموده‌اند: «پاداشی برای حج مبرور، جز بهشت نیست.»
نکته‌ای در باب تفاوت احادیث:
ممکن است در احادیث دیگر، اعمال دیگری مانند "نیکی به پدر و مادر" یا "نماز در اول وقت" به عنوان برترین اعمال ذکر شده باشند. این تفاوت‌ها به معنای تناقض نیست. بلکه پیامبر (صلی الله علیه وسلم) با توجه به وضعیت و نیاز سوال کننده یا شرایط جامعه، پاسخ مناسب را ارائه می‌دادند. اما اعمال ذکر شده در این حدیث (ایمان، جهاد، حج) همواره در میان برترین و پرفضیلت‌ترین اعمال در اسلام جایگاه ویژه‌ای دارند.