حدیث 21 باب الایمان، صحیح بخاری

حَدَّثَنَا سُلَيْمَانُ بْنُ حَرْبٍ، قَالَ حَدَّثَنَا شُعْبَةُ، عَنْ قَتَادَةَ، عَنْ أَنَسٍ ـ رضى الله عنه ـ عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ ‏ "‏ ثَلاَثٌ مَنْ كُنَّ فِيهِ وَجَدَ حَلاَوَةَ الإِيمَانِ مَنْ كَانَ اللَّهُ وَرَسُولُهُ أَحَبَّ إِلَيْهِ مِمَّا سِوَاهُمَا، وَمَنْ أَحَبَّ عَبْدًا لاَ يُحِبُّهُ إِلاَّ لِلَّهِ، وَمَنْ يَكْرَهُ أَنْ يَعُودَ فِي الْكُفْرِ بَعْدَ إِذْ أَنْقَذَهُ اللَّهُ، كَمَا يَكْرَهُ أَنْ يُلْقَى فِي النَّارِ ‏"‏‏.‏

از انس (رضی الله عنه) از پیامبر (صلی الله علیه وسلم) روایت است که فرمودند:

«سه چیز است که در هر کس باشد، شیرینی ایمان را می‌چشد:
۱. کسی که خدا و رسولش نزد او از هر چیز دیگری محبوب‌تر باشند.
۲. و کسی که بنده‌ای را دوست بدارد و او را فقط برای خدا دوست بدارد.
۳. و کسی که بازگشت به کفر را، بعد از آنکه خداوند او را (از آن) نجات داده است، چنان ناپسند بداند که افکنده شدن در آتش را ناپسند می‌داند.»

همانطور که ملاحظه می‌کنید، محتوای اصلی این حدیث با روایت شماره ۱۶ یکسان است و همان سه شرط را برای چشیدن طعم شیرین ایمان بیان می‌کند. با این حال، تفاوت‌های لفظی جزئی در این روایت، عمق بیشتری به معانی می‌بخشد.

تحلیل تفاوت‌های این روایت:

۱. کسی که... (مَنْ كَانَ... وَمَنْ أَحَبَّ... وَمَنْ يَكْرَهُ...)
در روایت قبلی، شروط به صورت مصدری بیان شده بود (أَنْ يَكُونَ... وَأَنْ يُحِبَّ... وَأَنْ يَكْرَهَ...). اما در این روایت، با استفاده از اسم موصول "مَنْ" (کسی که)، این ویژگی‌ها به عنوان صفات ذاتی و هویت آن فرد مؤمن معرفی می‌شوند. یعنی این صفات، بخشی از وجود او شده‌اند.

۲. دوست داشتنِ یک بنده (وَمَنْ أَحَبَّ عَبْدًا...)
در روایت قبلی از کلمه "الْمَرْءَ" (شخص) استفاده شده بود. در اینجا کلمه "عَبْدًا" (بنده‌ای را) به کار رفته است. این کلمه به زیبایی یادآوری می‌کند که محبت ما به دیگران باید بر اساس جایگاه "بندگی" آنها در برابر خداوند باشد. ما بندگان خدا را به خاطر بندگی‌شان برای خدا دوست داریم.

۳. نکته کلیدی: بعد از آنکه خداوند او را نجات داده است

وَمَنْ يَكْرَهُ أَنْ يَعُودَ فِي الْكُفْرِ بَعْدَ إِذْ أَنْقَذَهُ اللَّهُ...

این مهم‌ترین و زیباترین تفاوت این روایت است. در اینجا عبارت "بَعْدَ إِذْ أَنْقَذَهُ اللَّهُ" (بعد از آنکه خداوند او را نجات داده است) اضافه شده است.

افزودن عنصر شکرگزاری: این عبارت، یک بعد جدید به این شرط اضافه می‌کند. نفرت از بازگشت به کفر، تنها یک ترس غریزی نیست، بلکه نفرتی است که با حس شکرگزاری عمیق آمیخته شده است.
یادآوری نعمت هدایت: مؤمن همواره به یاد دارد که در تاریکی کفر و گمراهی بوده و این خداوند بوده که از روی لطف و منت خود، او را "نجات" داده و به روشنایی ایمان هدایت کرده است. هدایت، یک دستاورد شخصی نیست، بلکه یک "انقاذ" و "نجات‌بخشی" الهی است.
عمق بخشیدن به نفرت از کفر: وقتی انسان ارزش نعمتی را که به او داده شده و خطری را که از آن نجات یافته، درک کند، ترس او از دست دادن آن نعمت چندین برابر می‌شود. بنابراین، بیزاری او از کفر، تنها به خاطر ترس از عذاب آتش نیست، بلکه به خاطر ترس از ناسپاسی در برابر آن منجی مهربان نیز هست. این حس، ایمان را در قلب انسان بسیار عزیزتر و گران‌بهاتر می‌کند.