حدیث 20 باب الایمان، صحیح بخاری

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ سَلاَمٍ، قَالَ أَخْبَرَنَا عَبْدَةُ، عَنْ هِشَامٍ، عَنْ أَبِيهِ، عَنْ عَائِشَةَ، قَالَتْ كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم إِذَا أَمَرَهُمْ أَمَرَهُمْ مِنَ الأَعْمَالِ بِمَا يُطِيقُونَ قَالُوا إِنَّا لَسْنَا كَهَيْئَتِكَ يَا رَسُولَ اللَّهِ، إِنَّ اللَّهَ قَدْ غَفَرَ لَكَ مَا تَقَدَّمَ مِنْ ذَنْبِكَ وَمَا تَأَخَّرَ‏.‏ فَيَغْضَبُ حَتَّى يُعْرَفَ الْغَضَبُ فِي وَجْهِهِ ثُمَّ يَقُولُ ‏ "‏ إِنَّ أَتْقَاكُمْ وَأَعْلَمَكُمْ بِاللَّهِ أَنَا ‏"‏‏.‏

از عایشه (رضی الله عنها) روایت است که گفت:

رسول خدا (صلی الله علیه وسلم) هرگاه اصحاب را به انجام اعمالی فرمان می‌دادند، به کارهایی امر می‌کردند که در توانشان باشد.
(برخی از) اصحاب گفتند: «ای رسول خدا! ما مانند شما نیستیم. همانا خداوند گناهان گذشته و آینده شما را بخشیده است (پس ما باید بیشتر از شما عبادت کنیم).»

پیامبر (صلی الله علیه وسلم) (از این سخن) آنچنان خشمگین می‌شدند که آثار خشم در چهره مبارکشان نمایان می‌شد. سپس می‌فرمودند:
«همانا باتقواترین شما و داناترین شما به خداوند، من هستم.»

این حدیث، یک درس بزرگ در زمینه فهم صحیح دین و روش عبادت است.

۱. روش پیامبر (صلی الله علیه وسلم): اعتدال و توانایی

أَمَرَهُمْ مِنَ الأَعْمَالِ بِمَا يُطِيقُونَ (به کارهایی امر می‌کردند که در توانشان باشد): اولین نکته، بیان روش و سنت پیامبر اکرم (صلی الله علیه وسلم) است. دین اسلام، دین آسانی و اعتدال است. ایشان هرگز مردم را به کارهایی که فراتر از طاقت و توانایی عمومی باشد، مکلف نمی‌کردند. ایشان عبادتی را تعلیم می‌دادند که مستمر و پایدار باشد، نه اعمال شاق و طاقت‌فرسایی که پس از مدتی باعث دلزدگی و رها کردن کامل عبادت شود.
۲. تصور اشتباه صحابه:

إِنَّا لَسْنَا كَهَيْئَتِكَ... (ما مانند شما نیستیم...): صحابه از روی محبت و اشتیاق فراوان برای عبادت، گمان می‌کردند که چون پیامبر (صلی الله علیه وسلم) بخشیده شده هستند، نیازی به عبادت زیاد ندارند، اما آنها که از آمرزش خود مطمئن نیستند، باید بیشتر و سخت‌تر از ایشان عبادت کنند.
خطای استدلال: این استدلال از دو جهت اشتباه بود:
اولاً، آنها گمان می‌کردند هدف اصلی عبادت فقط کسب آمرزش است، در حالی که بالاترین هدف عبادت، شکرگزاری، محبت و معرفت خداوند است.
دوماً، آنها به طور غیرمستقیم راه و روش پیامبر را برای خود "ناکافی" می‌دانستند و قصد داشتند راهی سخت‌گیرانه‌تر از سنت ایشان را در پیش بگیرند.
۳. خشم حکیمانه پیامبر (صلی الله علیه وسلم):
خشم پیامبر (صلی الله علیه وسلم) یک خشم شخصی نبود، بلکه خشمی برای خدا و برای حفظ دین از انحراف بود. ایشان از این طرز فکر خشمگین شدند زیرا:

این تفکر، ریشه "غلو" و "افراط‌گرایی" در دین است که امت‌های پیشین را به هلاکت کشاند.
این تفکر، سنت و روش ایشان را که بر پایه وحی الهی بود، زیر سؤال می‌برد.
۴. پاسخ قاطع و بنیادین پیامبر (صلی الله علیه وسلم):

إِنَّ أَتْقَاكُمْ وَأَعْلَمَكُمْ بِاللَّهِ أَنَا (همانا باتقواترین و داناترین شما به خداوند، من هستم): این جمله یک ادعای شخصی برای فخرفروشی نیست، بلکه یک بیان حقیقت برای تعلیم و اصلاح یک باور غلط است.
معنای پاسخ: پیامبر (صلی الله علیه وسلم) می‌فرمایند:
اگر ملاک، تقوا و خداترسی است، من از همه شما باتقواتر هستم، و با این حال روش من اعتدال است. پس بدانید که تقوای واقعی در سخت‌گیری و افراط نیست، بلکه در پیروی از سنت من است.
اگر ملاک، علم و معرفت نسبت به خدا است، من از همه شما به خداوند و آنچه او دوست دارد، داناترم. راه و روش من، همان راهی است که خداوند آن را دوست دارد و می‌پسندد.
پیام نهایی: بنابراین، بهترین، کامل‌ترین و محبوب‌ترین راه نزد خداوند، همان راهی است که من به شما نشان می‌دهه. هر تلاشی برای عبادت "بیشتر" یا "سخت‌تر" از روش من، نه تنها فضیلت نیست، بلکه نشانه دوری از علم و تقوای حقیقی و قدم گذاشتن در مسیر انحراف است.