حدیث 22 باب الایمان، صحیح بخاری

حَدَّثَنَا إِسْمَاعِيلُ، قَالَ حَدَّثَنِي مَالِكٌ، عَنْ عَمْرِو بْنِ يَحْيَى الْمَازِنِيِّ، عَنْ أَبِيهِ، عَنْ أَبِي سَعِيدٍ الْخُدْرِيِّ، رضى الله عنه ـ عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ ‏"‏ يَدْخُلُ أَهْلُ الْجَنَّةِ الْجَنَّةَ، وَأَهْلُ النَّارِ النَّارَ، ثُمَّ يَقُولُ اللَّهُ تَعَالَى أَخْرِجُوا مَنْ كَانَ فِي قَلْبِهِ مِثْقَالُ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ مِنْ إِيمَانٍ‏.‏ فَيُخْرَجُونَ مِنْهَا قَدِ اسْوَدُّوا فَيُلْقَوْنَ فِي نَهَرِ الْحَيَا ـ أَوِ الْحَيَاةِ، شَكَّ مَالِكٌ ـ فَيَنْبُتُونَ كَمَا تَنْبُتُ الْحِبَّةُ فِي جَانِبِ السَّيْلِ، أَلَمْ تَرَ أَنَّهَا تَخْرُجُ صَفْرَاءَ مُلْتَوِيَةً ‏"‏‏.‏ قَالَ وُهَيْبٌ حَدَّثَنَا عَمْرٌو ‏"‏ الْحَيَاةِ ‏"‏‏.‏ وَقَالَ ‏"‏ خَرْدَلٍ مِنْ خَيْرٍ ‏"‏‏.‏

از ابوسعید خدری (رضی الله عنه) از پیامبر (صلی الله علیه وسلم) روایت است که فرمودند:

«(در روز قیامت) بهشتیان وارد بهشت می‌شوند و دوزخیان وارد دوزخ. سپس خداوند متعال می‌فرماید: "هر کس را که در قلبش به اندازه سنگینی یک دانه خردل، ایمان وجود دارد، از آتش خارج کنید."

پس آنان را از آتش خارج می‌کنند در حالی که (بدن‌هایشان از شدت سوختگی) کاملاً سیاه شده است. سپس آن‌ها را در "نهر الحَیا" (رودخانه باران) یا "نهر الحیات" (رودخانه حیات) - راوی (مالک) در این کلمه شک دارد - می‌اندازند.

پس آن‌ها دوباره می‌رویند، همانگونه که دانه گیاهی در کنار سیلاب می‌روید. آیا ندیده‌ای که آن دانه (در ابتدا) زرد رنگ و پیچ خورده بیرون می‌آید؟»

(در روایتی دیگر) وهیب گفته است که عمرو برای ما کلمه «الحياة» (حیات) را روایت کرد و به جای «ایمان»، «خَرْدَلٍ مِنْ خَيْرٍ» (دانه خردلی از خیر) را گفت.

این حدیث، مراحل پایانی حسابرسی در قیامت و اوج رحمت الهی را به تصویر می‌کشد.

۱. فرمان رحمت‌بخش الهی:

أَخْرِجُوا... (خارج کنید...): پس از آنکه عدالت الهی اجرا شده و هر کس به سزای اعمال خود رسیده، رحمت خداوند شامل حال مؤمنان گناهکاری می‌شود که به خاطر گناهانشان در آتش جهنم بوده‌اند.
مِثْقَالُ حَبَّةٍ مِنْ خَرْدَلٍ مِنْ إِيمَانٍ (به اندازه سنگینی دانه خردلی از ایمان): "خردل" دانه‌ای بسیار ریز است که در مَثَل‌ها برای نشان دادن کوچکی یک چیز به کار می‌رود. این حدیث نشان می‌دهد که اصل توحید و ذره‌ای ایمان خالص، چقدر نزد خداوند با ارزش است. هر کس که با ایمان به یگانگی خدا و نفی شرک از دنیا رفته باشد، حتی اگر گناهان زیادی داشته باشد، برای همیشه در آتش جهنم نخواهد ماند. این بزرگترین امید برای مؤمنان گناهکار است.
خَرْدَلٍ مِنْ خَيْرٍ (دانه خردلی از خیر): روایت دوم که کلمه "خیر" را به کار می‌برد، همین معنا را تأیید می‌کند. زیرا بزرگترین "خیر" و نیکی، همان ایمان به خدای یکتا (توحید) است.
۲. وضعیت دوزخیان و بازآفرینی آنان:

قَدِ اسْوَدُّوا (کاملاً سیاه شده‌اند): این توصیف، شدت عذاب جهنم را نشان می‌دهد. آنان به خاطر گناهانشان مجازات شده و سوخته‌اند.
نَهَرِ الْحَيَاةِ (رودخانه حیات): پس از خروج از آتش، آنان را در این رودخانه بهشتی می‌اندازند. آب این رود، بدن‌های سوخته آنها را شسته و حیاتی دوباره به آنها می‌بخشد و آنها را برای ورود به بهشت آماده می‌کند.
۳. تشبیه زیبا به رویش گیاه:

كَمَا تَنْبُتُ الْحِبَّةُ فِي جَانِبِ السَّيْلِ (مانند دانه گیاهی که در کنار سیلاب می‌روید): این یک تشبیه بسیار دقیق و زیباست. وقتی سیلاب می‌آید، دانه‌های گیاهان را با خود می‌آورد و در کناره‌های مسیر خود باقی می‌گذارد. این دانه‌ها به سرعت از رطوبت استفاده کرده و جوانه می‌زنند.
صَفْرَاءَ مُلْتَوِيَةً (زرد رنگ و پیچ خورده): جوانه اولیه گیاه، ضعیف، زرد رنگ و خمیده است، اما به سرعت قوی، سبز و با طراوت می‌شود. به همین ترتیب، این بندگان نجات‌یافته نیز پس از ورود به نهر حیات، به سرعت حیاتی دوباره و صورتی زیبا و بهشتی پیدا می‌کنند.