حدیث 59 باب العلم، صحیح بخاری

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ سِنَانٍ، قَالَ حَدَّثَنَا فُلَيْحٌ، ح وَحَدَّثَنِي إِبْرَاهِيمُ بْنُ الْمُنْذِرِ، قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ فُلَيْحٍ، قَالَ حَدَّثَنِي أَبِي قَالَ، حَدَّثَنِي هِلاَلُ بْنُ عَلِيٍّ، عَنْ عَطَاءِ بْنِ يَسَارٍ، عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ، قَالَ بَيْنَمَا النَّبِيُّ صلى الله عليه وسلم فِي مَجْلِسٍ يُحَدِّثُ الْقَوْمَ جَاءَهُ أَعْرَابِيٌّ فَقَالَ مَتَى السَّاعَةُ فَمَضَى رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم يُحَدِّثُ، فَقَالَ بَعْضُ الْقَوْمِ سَمِعَ مَا قَالَ، فَكَرِهَ مَا قَالَ، وَقَالَ بَعْضُهُمْ بَلْ لَمْ يَسْمَعْ، حَتَّى إِذَا قَضَى حَدِيثَهُ قَالَ ‏"‏ أَيْنَ ـ أُرَاهُ ـ السَّائِلُ عَنِ السَّاعَةِ ‏"‏‏.‏ قَالَ هَا أَنَا يَا رَسُولَ اللَّهِ‏.‏ قَالَ ‏"‏ فَإِذَا ضُيِّعَتِ الأَمَانَةُ فَانْتَظِرِ السَّاعَةَ ‏"‏‏.‏ قَالَ كَيْفَ إِضَاعَتُهَا قَالَ ‏"‏ إِذَا وُسِّدَ الأَمْرُ إِلَى غَيْرِ أَهْلِهِ فَانْتَظِرِ السَّاعَةَ ‏"‏‏.‏

از ابوهریره (رضی الله عنه) روایت است که گفت:

در حالی که پیامبر (صلی الله علیه وسلم) در مجلسی برای مردم سخن می‌گفتند، مردی اعرابی (بادیه‌نشین) نزد ایشان آمد و پرسید: «قیامت کی برپا می‌شود؟»

رسول خدا (صلی الله علیه وسلم) به سخن خود ادامه دادند. پس برخی از حاضران گفتند: «(پیامبر) سخن او را شنید ولی از (روش سوال کردن) او خوشش نیامد.» و برخی دیگر گفتند: «بلکه اصلاً نشنید.»

تا اینکه پیامبر (صلی الله علیه وسلم) سخنانشان را به پایان رساندند و فرمودند: «کجاست آن سوال کننده درباره قیامت؟» (فکر کنم چنین گفتند).
مرد اعرابی گفت: «من اینجا هستم ای رسول خدا!»

ایشان فرمودند: «پس هرگاه امانت ضایع شد، منتظر قیامت باش.»

مرد اعرابی پرسید: «ضایع شدن آن چگونه است؟»

ایشان فرمودند: «هرگاه کارها (و مسئولیت‌ها) به نااهلان سپرده شد، پس منتظر قیامت باش.»

این حدیث از چند لایه آموزشی و معنایی تشکیل شده است:

۱. درس ادب و روش پیامبر (صلی الله علیه وسلم):

رفتار اعرابی: مرد بادیه‌نشین، بدون رعایت ادب مجلس و اهمیت سخنرانی پیامبر، صحبت ایشان را قطع کرده و سوال خود را می‌پرسد.
واکنش پیامبر: ایشان با سکوت و ادامه دادن به سخنان خود، چند درس مهم می‌دهند:
احترام به علم: موضوعی که در حال تدریس است، اهمیت دارد و نباید به راحتی قطع شود.
آموزش عملی ادب: به آن مرد و دیگران به صورت عملی می‌آموزند که برای پرسیدن سوال باید تا پایان صحبت صبر کنند.
تواضع و اهمیت به فرد: با این حال، پس از اتمام سخن، پیامبر (صلی الله علیه وسلم) آن مرد را فراموش نکرده و با احترام او را صدا می‌زنند تا به سوالش پاسخ دهند. این نشان‌دهنده اوج اخلاق، تواضع و اهمیت ایشان به تک تک افراد است.
۲. نشانه کلی قیامت: ضایع شدن امانت

فَإِذَا ضُيِّعَتِ الأَمَانَةُ فَانْتَظِرِ السَّاعَةَ: پیامبر (صلی الله علیه وسلم) علم دقیق زمان قیامت را که مخصوص خداوند است بیان نمی‌کنند، بلکه یک نشانه بزرگ از نزدیکی آن را معرفی می‌کنند: ضایع شدن امانت.
امانت چیست؟ "امانت" مفهومی بسیار گسترده در اسلام دارد و فقط به معنای بازگرداندن اموال دیگران نیست. بلکه شامل تمام مسئولیت‌هایی است که خداوند بر عهده ما گذاشته است؛ از جمله مسئولیت‌های دینی (نماز، روزه)، مسئولیت‌های خانوادگی، شغلی و اجتماعی.
۳. مصداق بارز ضایع شدن امانت: سپردن کار به نااهلان
مرد اعرابی با هوشمندی، یک سوال کاربردی می‌پرسد تا بفهمد این مفهوم کلی (ضایع شدن امانت) در عمل به چه شکل است. و پیامبر (صلی الله علیه وسلم) دقیق‌ترین و مهم‌ترین مصداق آن را بیان می‌کنند:

إِذَا وُسِّدَ الأَمْرُ إِلَى غَيْرِ أَهْلِهِ...
الأَمْرُ (کار، مسئولیت): این کلمه شامل هر پست و مقام و مسئولیتی می‌شود؛ از حکومت و قضاوت گرفته تا مدیریت یک اداره، امامت مسجد، صدور فتوا، و هر جایگاهی که نیاز به تخصص و تعهد دارد.
غَيْرِ أَهْلِهِ (نااهلان): یعنی کسانی که شایستگی و صلاحیت آن جایگاه را ندارند. کسانی که فاقد علم، تخصص، تقوا، عدالت و امانتداری لازم برای آن مسئولیت هستند.