حدیث 48 باب الایمان، صحیح بخاری

حَدَّثَنَا مُحَمَّدُ بْنُ عَرْعَرَةَ، قَالَ حَدَّثَنَا شُعْبَةُ، عَنْ زُبَيْدٍ، قَالَ سَأَلْتُ أَبَا وَائِلٍ عَنِ الْمُرْجِئَةِ،، فَقَالَ حَدَّثَنِي عَبْدُ اللَّهِ، أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ ‏ "‏ سِبَابُ الْمُسْلِمِ فُسُوقٌ، وَقِتَالُهُ كُفْرٌ ‏"‏‏.‏

از زُبید روایت شده که گفت: از ابو وائل درباره‌ی (عقیده) مُرجِئه پرسیدم. او در پاسخ گفت: عبدالله (بن مسعود رضی الله عنه) برایم روایت کرد که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند:
«دشنام دادن به مسلمان، فسق (و گناهی بزرگ) است و جنگیدن با او، کفر است.»

این حدیث در یک بستر بسیار مهم کلامی و عقیدتی روایت شده است و فهم آن به درک این بستر کمک می‌کند.

پاسخ به مرجئه: راوی از ابو وائل درباره «مُرجِئه» سؤال می‌کند. مرجئه گروهی بودند که در صدر اسلام پیدا شدند و عقیده‌ای انحرافی داشتند. آنها معتقد بودند که «ایمان» فقط تصدیق قلبی است و «عمل» هیچ تأثیری در آن ندارد. به عبارت دیگر، از نظر آنها، تا زمانی که فرد در قلبش ایمان دارد، انجام گناهان کبیره (مانند قتل، زنا، و...) به ایمان او هیچ ضرری نمی‌رساند! ابو وائل در پاسخ به این عقیده خطرناک، این حدیث از پیامبر صلی الله علیه وسلم را نقل می‌کند که پاسخی قاطع و روشن است.

دشنام دادن، فسق است: «فسق» به معنای خروج از طاعت و بندگی الله جل جلاله و انجام گناه بزرگ است. پیامبر صلی الله علیه وسلم با "فاسق" نامیدن کسی که به مسلمانی دشنام می‌دهد، نشان می‌دهند که حرمت و آبروی یک مسلمان چقدر والاست و تعرض به آن، یک گناه کبیره است که ایمان را ضعیف می‌کند. این خود ردّی بر عقیده مرجئه است که عمل را بی‌اهمیت می‌دانستند.

جنگیدن، کفر است: عبارت «وَقِتَالُهُ كُفْرٌ» (جنگیدن با او کفر است) بسیار تکان‌دهنده است. علمای اهل سنت بالاتفاق توضیح داده‌اند که منظور از «کفر» در اینجا، «کفر اصغر» (کفر عملی یا کفران نعمت) است، نه «کفر اکبر» که فرد را از دایره اسلام خارج کند (مگر اینکه فردی جنگیدن با مسلمان را حلال بداند که در آن صورت کافر می‌شود). این تعبیر شدید به این دلیل به کار رفته است که:

نشان دهد که این گناه چقدر بزرگ و ویرانگر است.
این عمل (برادرکشی)، از ویژگی‌ها و اعمال کفار است، نه مسلمانان.
این عمل، ناسپاسی بزرگی در برابر نعمت برادری اسلامی است که الله جل جلاله به مؤمنان ارزانی داشته است.
پس این حدیث با شدیدترین لحن ممکن، نشان می‌دهد که اعمال (چه خوب و چه بد) با ایمان ارتباطی تنگاتنگ دارند و گناهان کبیره می‌توانند ایمان فرد را به شدت تخریب کنند.