حدیث 6 باب بدء الوحى، صحیح بخاری

عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ، قَالَ: "كَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم أَجْوَدَ النَّاسِ، وَكَانَ أَجْوَدُ مَا يَكُونُ فِي رَمَضَانَ حِينَ يَلْقَاهُ جِبْرِيلُ، وَكَانَ يَلْقَاهُ فِي كُلِّ لَيْلَةٍ مِنْ رَمَضَانَ فَيُدَارِسُهُ الْقُرْآنَ، فَلَرَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم أَجْوَدُ بِالْخَيْرِ مِنَ الرِّيحِ الْمُرْسَلَةِ‏".

از ابن عباس (رضی الله عنهما) روایت است که گفت:

«رسول خدا (صلی الله علیه وسلم) بخشنده‌ترینِ مردم بودند، و اوج بخشندگی ایشان در ماه رمضان بود، هنگامی که جبرئیل (علیه السلام) با ایشان دیدار می‌کرد.

و جبرئیل هر شب از شب‌های رمضان با ایشان ملاقات می‌کرد و قرآن را با ایشان دوره می‌نمود. پس (در آن حال) بخشندگی رسول خدا (صلی الله علیه وسلم) در رساندن خیر، از بادِ وزان (که بدون مانع می‌وزد) نیز بیشتر (و سریع‌تر) بود.»

این حدیث گهربار، تصویری زنده از روحیه بخشندگی پیامبر (صلی الله علیه وسلم) ارائه می‌دهد و پیوند عمیق میان قرآن، رمضان و سخاوت را به ما می‌آموزد.

۱. بخشنده‌ترینِ مردم (أَجْوَدَ النَّاسِ):
این حدیث با یک گزاره کلی و همیشگی آغاز می‌شود: پیامبر (صلی الله علیه وسلم) در تمام طول سال و در همه حال، سخی‌ترین و بخشنده‌ترین انسان بودند. این صفت، جزئی جدایی‌ناپذیر از شخصیت ایشان بود. ایشان هرگز چیزی را برای خود ذخیره نمی‌کردند و هر چه به دستشان می‌رسید، بی‌درنگ به نیازمندان می‌بخشیدند.

۲. اوج بخشندگی در رمضان:
با اینکه ایشان همیشه بخشنده بودند، اما ماه رمضان فصل شکوفایی کامل این صفت بود. چرا؟ حدیث دو دلیل اصلی برای آن ذکر می‌کند:

دیدار با جبرئیل (علیه السلام): ملاقات با فرشته بزرگ وحی، یک رویداد معنوی عظیم بود که باعث افزایش روحانیت و صفای باطن پیامبر (صلی الله علیه وسلم) می‌شد. این دیدارها، رحمت و برکت خاصی را به همراه داشت که در رفتار ایشان تجلی می‌یافت.
دوره کردن قرآن (فَيُدَارِسُهُ الْقُرْآنَ): این مهمترین نکته است. "مدارسه" به معنای دوره کردن و مباحثه دوطرفه است. پیامبر (صلی الله علیه وسلم) و جبرئیل (علیه السلام) هر شب قرآن را با یکدیگر دوره می‌کردند. غرق شدن در کلام خداوند که سرچشمه همه خیرات و بخشش‌هاست، روحیه بخشندگی پیامبر را به اوج می‌رساند. گویی هرچه از دریای بی‌کران رحمت الهی (قرآن) دریافت می‌کردند، همان را در قالب خیر و بخشش به سوی مردم سرازیر می‌نمودند.
۳. تشبیه به باد وزان (الرِّيحِ الْمُرْسَلَةِ):
این تشبیه در زبان عربی، یکی از زیباترین و گویاترین تشبیهات است و چندین جنبه از سخاوت پیامبر را نشان می‌دهد:

سرعت: همانطور که باد به سرعت می‌وزد، ایشان نیز در بخشیدن خیر، سریع و بدون درنگ عمل می‌کردند.
فراگیری و عمومیت: باد وقتی می‌وزد، به همه جا و همه کس (فقیر و غنی، دوست و دشمن) می‌رسد و منفعت آن (مانند آوردن ابرها و باران) عمومی است. بخشش پیامبر نیز همین‌گونه عمومی و فراگیر بود و همه را شامل می‌شد.
تداوم و پیوستگی: باد وزان، حالتی مستمر و پیوسته دارد. سخاوت ایشان نیز مقطعی و لحظه‌ای نبود، بلکه جریانی دائمی و همیشگی داشت.
بی‌منت و آسان: همانطور که وزیدن برای باد، امری طبیعی و ذاتی است، بخشیدن نیز برای پیامبر (صلی الله علیه وسلم) امری طبیعی و بدون تکلف و منت بود.