حدیث 46 باب الایمان، صحیح بخاری

حَدَّثَنَا إِسْمَاعِيلُ، قَالَ حَدَّثَنِي مَالِكُ بْنُ أَنَسٍ، عَنْ عَمِّهِ أَبِي سُهَيْلِ بْنِ مَالِكٍ، عَنْ أَبِيهِ، أَنَّهُ سَمِعَ طَلْحَةَ بْنَ عُبَيْدِ اللَّهِ، يَقُولُ جَاءَ رَجُلٌ إِلَى رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم مِنْ أَهْلِ نَجْدٍ، ثَائِرُ الرَّأْسِ، يُسْمَعُ دَوِيُّ صَوْتِهِ، وَلاَ يُفْقَهُ مَا يَقُولُ حَتَّى دَنَا، فَإِذَا هُوَ يَسْأَلُ عَنِ الإِسْلاَمِ فَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ـ صلى الله عليه وسلم ‏"‏ خَمْسُ صَلَوَاتٍ فِي الْيَوْمِ وَاللَّيْلَةِ ‏"‏‏.‏ فَقَالَ هَلْ عَلَىَّ غَيْرُهَا قَالَ ‏"‏ لاَ، إِلاَّ أَنْ تَطَوَّعَ ‏"‏‏.‏ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم ‏"‏ وَصِيَامُ رَمَضَانَ ‏"‏‏.‏ قَالَ هَلْ عَلَىَّ غَيْرُهُ قَالَ ‏"‏ لاَ، إِلاَّ أَنْ تَطَوَّعَ ‏"‏‏.‏ قَالَ وَذَكَرَ لَهُ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم الزَّكَاةَ‏.‏ قَالَ هَلْ عَلَىَّ غَيْرُهَا قَالَ ‏"‏ لاَ، إِلاَّ أَنْ تَطَوَّعَ ‏"‏‏.‏ قَالَ فَأَدْبَرَ الرَّجُلُ وَهُوَ يَقُولُ وَاللَّهِ لاَ أَزِيدُ عَلَى هَذَا وَلاَ أَنْقُصُ‏.‏ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم ‏"‏ أَفْلَحَ إِنْ صَدَقَ ‏"‏‏.‏

طلحه بن عبیدالله رضی الله عنه می‌گوید:
مردی از اهل نجد با موهایی ژولیده نزد رسول الله صلی الله علیه وسلم آمد. صدای بلند او شنیده می‌شد، اما سخنانش نامفهوم بود تا اینکه نزدیک شد. آنگاه مشخص شد که او درباره (ارکان) اسلام سؤال می‌کند.
رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: «(اسلام یعنی) پنج نوبت نماز در شبانه‌روز.»
آن مرد پرسید: «آیا غیر از اینها (نماز دیگری) بر من واجب است؟»
پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند: «نه، مگر اینکه بخواهی داوطلبانه (نماز مستحب) بخوانی.»
رسول الله صلی الله علیه وسلم (در ادامه) فرمودند: «و روزه ماه رمضان.»
مرد پرسید: «آیا غیر از آن (روزه دیگری) بر من واجب است؟»
پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند: «نه، مگر اینکه بخواهی داوطلبانه (روزه مستحب) بگیری.»
(طلحه می‌گوید) و رسول الله صلی الله علیه وسلم زکات را برای او ذکر کردند.
مرد پرسید: «آیا غیر از آن (صدقه‌ای) بر من واجب است؟»
پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند: «نه، مگر اینکه بخواهی داوطلبانه (صدقه مستحب) بدهی.»
سپس آن مرد پشت کرد و در حالی که می‌رفت، گفت: «به الله جل جلاله سوگند، نه بر این چیزی اضافه می‌کنم و نه از آن کم خواهم کرد.»
رسول الله صلی الله علیه وسلم فرمودند: «اگر راست بگوید، رستگار شد.»

این حدیث به زیبایی هرچه تمام‌تر، اساس و پایه‌های عملی دین اسلام را مشخص می‌کند و راه رسیدن به سعادت را نشان می‌دهد.

جستجوی خالصانه: حالت ظاهری مرد نجدی (موهای ژولیده، صدای بلند و نامفهوم از دور) نشان‌دهنده یک فرد بادیه‌نشین و ساده است که با صداقت و اشتیاق برای یادگیری اصل دین، خود را به پیامبر صلی الله علیه وسلم رسانده است.
تعلیم ارکان اصلی: پیامبر صلی الله علیه وسلم در پاسخ به سؤال او، به جای پرداختن به جزئیات فراوان، مستقیماً به سراغ ستون‌های اصلی و واجبات دین می‌روند: نمازهای پنج‌گانه، روزه رمضان و زکات. این‌ها اعمالی هستند که انجام دادنشان بر هر مسلمانی واجب (فرض) است.
تفکیک واجب از مستحب: در هر مرحله، پیامبر صلی الله علیه وسلم با عبارت «لاَ، إِلاَّ أَنْ تَطَوَّعَ» (نه، مگر اینکه داوطلبانه انجام دهی)، مرز میان "واجبات" و "مستحبات" را به روشنی ترسیم می‌کنند. این نشان می‌دهد که اصل دین بر انجام واجبات استوار است و اعمال مستحب (نوافل) راهی برای کسب فضیلت بیشتر و نزدیکی افزون‌تر به الله جل جلاله است.
تصمیم قاطع مرد و بشارت پیامبر: عهد آن مرد که گفت «نه کم می‌کنم و نه زیاد»، نشان از عزم جدی او برای پایبندی کامل به فرائض الهی دارد. و بشارت بزرگ پیامبر صلی الله علیه وسلم که فرمودند «أَفْلَحَ إِنْ صَدَقَ» (اگر راست بگوید، رستگار شد)، یک مژده عظیم است. این جمله به این معناست که هرکس واجبات دین را با صداقت و به طور کامل انجام دهد، کلید رستگاری و ورود به بهشت را به دست آورده است. شرط مهم در اینجا کلمه «إِنْ صَدَقَ» (اگر راست بگوید) است؛ یعنی این پایبندی باید از روی صدق، اخلاص و استمرار باشد.