حدیث 34 باب الایمان، صحیح بخاری

حَدَّثَنَا قَبِيصَةُ بْنُ عُقْبَةَ، قَالَ حَدَّثَنَا سُفْيَانُ، عَنِ الأَعْمَشِ، عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ مُرَّةَ، عَنْ مَسْرُوقٍ، عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ عَمْرٍو، أَنَّ النَّبِيَّ صلى الله عليه وسلم قَالَ ‏ "‏ أَرْبَعٌ مَنْ كُنَّ فِيهِ كَانَ مُنَافِقًا خَالِصًا، وَمَنْ كَانَتْ فِيهِ خَصْلَةٌ مِنْهُنَّ كَانَتْ فِيهِ خَصْلَةٌ مِنَ النِّفَاقِ حَتَّى يَدَعَهَا إِذَا اؤْتُمِنَ خَانَ وَإِذَا حَدَّثَ كَذَبَ وَإِذَا عَاهَدَ غَدَرَ، وَإِذَا خَاصَمَ فَجَرَ ‏"‏‏.‏ تَابَعَهُ شُعْبَةُ عَنِ الأَعْمَشِ‏.‏

از عبدالله بن عمرو رضی الله عنهما روایت است که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند: «چهار خصلت است که در هر کس باشند، او منافق خالص است. و هر کس یکی از آن‌ها را داشته باشد، در او خصلتی از نفاق وجود دارد تا آنکه آن را رها کند:
۱. هنگامی که امانتی به او سپرده شود، خیانت می‌کند.
۲. هنگامی که سخن می‌گوید، دروغ می‌گوید.
۳. هنگامی که عهد و پیمانی می‌بندد، آن را می‌شکند (و خیانت می‌کند).
۴. و هنگامی که با کسی دشمنی (و جر و بحث) می‌کند، از حد خارج شده و ستم و زشت‌گویی می‌کند (فجور می‌ورزد).»

این حدیث، با ارائه تصویری کامل‌تر، شدت و ابعاد "نفاق عملی" را روشن می‌سازد.

منافق خالص (مُنَافِقًا خَالِصًا): این عبارت بسیار تکان‌دهنده است. منظور این است که اگر کسی هر چهار خصلت زشت را با هم در خود جمع کند، رفتارش شباهت کاملی به منافقان اعتقادی پیدا کرده و به اوج نفاق عملی رسیده است. این به معنای هشداری بسیار جدی است که چنین فردی در لبه پرتگاه قرار دارد و شخصیتش کاملاً به اخلاق منافقان آلوده شده است.
خصلتی از نفاق (خَصْلَةٌ مِنَ النِّفَاقِ): این بخش از حدیث، همزمان یک هشدار و یک پیام امیدوارکننده است. به ما می‌آموزد که نفاق یک امر صفر و صدی نیست. ممکن است یک مؤمن به یکی از این گناهان آلوده باشد. در این صورت، او یک "خصلت" از نفاق را در خود دارد که باید برای پاک کردن آن تلاش کند. این نشان می‌دهد که راه اصلاح و توبه باز است.
تحلیل چهار خصلت:
خیانت در امانت و دروغگویی: این دو مورد در حدیث قبلی نیز ذکر شده و پایه‌های بی‌اعتمادی در جامعه هستند.
پیمان‌شکنی و خیانت (وَإِذَا عَاهَدَ غَدَرَ): این مورد شبیه به خلف وعده است اما شدیدتر. کلمه "غدر" به معنای خیانت و نقض ناجوانمردانه پیمان‌های رسمی و مهم است. این نشان‌دهنده بی‌ارزش بودن هرگونه عهد و قرارداد نزد چنین شخصی است.
بی‌اخلاقی در دشمنی (وَإِذَا خَاصَمَ فَجَرَ): این خصلت چهارم، یکی از شایع‌ترین و در عین حال زشت‌ترین رفتارهاست. "فجور" یعنی خارج شدن از حد و مرز حق و انصاف. انسانی که این صفت را دارد، هنگام اختلاف و دعوا با دیگران، تمام اصول اخلاقی را زیر پا می‌گذارد. او برای پیروز شدن در بحث، به راحتی دروغ می‌گوید، تهمت می‌زند، آبروریزی می‌کند، اسرار را فاش می‌کند و از هر روش کثیفی استفاده می‌کند. در حالی که یک مؤمن واقعی، حتی در اوج دشمنی و اختلاف، حق و انصاف را رها نمی‌کند.