حدیث 33 باب الایمان، صحیح بخاری

حَدَّثَنَا سُلَيْمَانُ أَبُو الرَّبِيعِ، قَالَ حَدَّثَنَا إِسْمَاعِيلُ بْنُ جَعْفَرٍ، قَالَ حَدَّثَنَا نَافِعُ بْنُ مَالِكِ بْنِ أَبِي عَامِرٍ أَبُو سُهَيْلٍ، عَنْ أَبِيهِ، عَنْ أَبِي هُرَيْرَةَ، عَنِ النَّبِيِّ صلى الله عليه وسلم قَالَ ‏ "‏ آيَةُ الْمُنَافِقِ ثَلاَثٌ إِذَا حَدَّثَ كَذَبَ، وَإِذَا وَعَدَ أَخْلَفَ، وَإِذَا اؤْتُمِنَ خَانَ ‏"‏‏.‏

از ابوهریره رضی الله عنه روایت است که پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند: «نشانه‌ی منافق سه چیز است: هنگامی که سخن می‌گوید، دروغ می‌گوید؛ هنگامی که وعده می‌دهد، خُلف وعده می‌کند؛ و هنگامی که امانتی به او سپرده می‌شود، خیانت می‌کند.»

این حدیث شریف، به معرفی سه خصلت بسیار زشت می‌پردازد که از علائم کلیدی نفاق (دورویی) هستند و هر مسلمانی باید به شدت از آن‌ها پرهیز کند.

برای فهم دقیق این حدیث، علما بین دو نوع نفاق تفاوت قائل شده‌اند:

نفاق اعتقادی (بزرگ): این نوع نفاق مربوط به کسی است که در ظاهر خود را مسلمان نشان می‌دهد اما در قلب و باطن، کافر است و به اسلام ایمان ندارد. این بدترین نوع کفر است.
نفاق عملی (کوچک): این نوع نفاق زمانی است که یک مسلمان، با وجود داشتن ایمان قلبی، برخی از اعمال و رفتارهای شبیه به منافقان را انجام می‌دهد. چنین شخصی از دایره اسلام خارج نیست، اما مرتکب گناهی بزرگ شده و ایمانش ناقص و در خطر است.
حدیث مذکور، به نفاق عملی اشاره دارد و یک هشدار جدی به مؤمنان است تا خود را به این صفات آلوده نکنند.

۱. دروغگویی (إِذَا حَدَّثَ كَذَبَ): دروغ، ریشه و اساس نفاق است. کسی که به دروغگویی عادت کند، شخصیت دوگانه‌ای پیدا می‌کند و حرف و عملش یکی نیست. این اولین و بارزترین نشانه است، زیرا زبان، بیانگر درون انسان است.
۲. خُلف وعده (وَإِذَا وَعَدَ أَخْلَفَ): وفای به عهد، ستون اعتماد در جامعه است. کسی که به سادگی وعده‌هایش را زیر پا می‌گذارد، شخصیتی غیرقابل اعتماد و سست‌پیمان دارد. این رفتار، روابط اجتماعی را نابود می‌کند و از صفات بارز منافقان است که به هیچ عهد و پیمانی پایبند نیستند.
۳. خیانت در امانت (وَإِذَا اؤْتُمِنَ خَانَ): امانت‌داری یکی از مهم‌ترین ارزش‌های اخلاقی در اسلام است. "امانت" مفهوم گسترده‌ای دارد و شامل حفظ مال، آبرو، اسرار مردم و انجام صحیح مسئولیت‌ها می‌شود. خیانت در امانت، یعنی پایمال کردن اعتماد دیگران، که این نیز از زشت‌ترین گناهان و نشانه‌های نفاق عملی است.