حدیث 32 باب الایمان، صحیح بخاری

حَدَّثَنَا أَبُو الْوَلِيدِ، قَالَ حَدَّثَنَا شُعْبَةُ، ح‏.‏ قَالَ وَحَدَّثَنِي بِشْرٌ، قَالَ حَدَّثَنَا مُحَمَّدٌ، عَنْ شُعْبَةَ، عَنْ سُلَيْمَانَ، عَنْ إِبْرَاهِيمَ، عَنْ عَلْقَمَةَ، عَنْ عَبْدِ اللَّهِ، قَالَ لَمَّا نَزَلَتِ ‏{‏الَّذِينَ آمَنُوا وَلَمْ يَلْبِسُوا إِيمَانَهُمْ بِظُلْمٍ‏}‏ قَالَ أَصْحَابُ رَسُولِ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم أَيُّنَا لَمْ يَظْلِمْ فَأَنْزَلَ اللَّهُ ‏{‏إِنَّ الشِّرْكَ لَظُلْمٌ عَظِيمٌ‏}‏‏.‏

از عبدالله بن مسعود رضی الله عنه روایت است که گفت: هنگامی که این آیه نازل شد: {الَّذِينَ آمَنُوا وَلَمْ يَلْبِسُوا إِيمَانَهُمْ بِظُلْمٍ} «کسانی که ایمان آوردند و ایمانشان را به ظلم نیامیختند...» (سوره انعام، آیه ۸۲)، اصحاب رسول الله صلی الله علیه وسلم (با نگرانی) گفتند: «کدام یک از ماست که (به خود) ظلم نکرده باشد؟» پس از آن، الله جل جلاله (برای رفع ابهام) این آیه را نازل فرمود: {إِنَّ الشِّرْكَ لَظُلْمٌ عَظِيمٌ} «همانا شرک، ظلمی بزرگ است.» (سوره لقمان، آیه ۱۳).

این حدیث، بیانگر نگرانی و تقوای بالای صحابه رضی الله عنهم اجمعین و همچنین یکی از اصول مهم در فهم قرآن کریم است.

آیه‌ای که باعث نگرانی شد: الله جل جلاله در سوره انعام آیه ۸۲ می‌فرماید: الَّذِينَ آمَنُوا وَلَمْ يَلْبِسُوا إِيمَانَهُمْ بِظُلْمٍ أُولَئِكَ لَهُمُ الْأَمْنُ وَهُمْ مُهْتَدُونَ. ترجمه: «آنان که ایمان آوردند و ایمان خود را به ظلم نیامیختند، امنیت و آرامش از آنِ آنهاست؛ و آنان هدایت‌یافتگانند.»
درک صحابه و دلیل نگرانی: کلمه "ظلم" در زبان عربی معنای بسیار گسترده‌ای دارد و شامل هر نوع گناه، بی‌عدالتی و ستم (چه در حق خود، چه در حق دیگران و چه در حق الله جل جلاله) می‌شود. صحابه رضی الله عنهم اجمعین، به دلیل شدت خداترسی و تقوایشان، گمان کردند که هرکس هر گناهی، هرچند کوچک، مرتکب شده باشد، از دایره این آیه خارج است و دیگر از امنیت و هدایت الهی بهره‌ای نخواهد داشت. این موضوع برایشان بسیار سنگین و نگران‌کننده بود، برای همین گفتند: «کدام یک از ماست که هیچ ظلم و گناهی نکرده باشد؟»
پاسخ و رفع ابهام از خود قرآن: نگرانی صحابه به رسول الله صلی الله علیه وسلم رسید. آنگاه برای روشن شدن معنای دقیق "ظلم" در این آیه، وحی الهی راهنمایی کرد. الله جل جلاله آیه‌ای دیگر از سوره لقمان را یادآور شد که در آن، لقمان حکیم به پسرش می‌گوید: «ای پسرکم! به الله شرک مورز، که به راستی شرک، ظلمی بزرگ است.» با این توضیح، پیامبر صلی الله علیه وسلم به اصحاب فهماندند که منظور از "ظلمی" که ایمان را به کلی تباه می‌کند و امنیت کامل را از انسان سلب می‌کند، "شرک ورزیدن به الله جل جلاله" است.