حدیث 31 باب الایمان، صحیح بخاری

حَدَّثَنَا عَبْدُ الرَّحْمَنِ بْنُ الْمُبَارَكِ، حَدَّثَنَا حَمَّادُ بْنُ زَيْدٍ، حَدَّثَنَا أَيُّوبُ، وَيُونُسُ، عَنِ الْحَسَنِ، عَنِ الأَحْنَفِ بْنِ قَيْسٍ، قَالَ ذَهَبْتُ لأَنْصُرَ هَذَا الرَّجُلَ، فَلَقِيَنِي أَبُو بَكْرَةَ فَقَالَ أَيْنَ تُرِيدُ قُلْتُ أَنْصُرُ هَذَا الرَّجُلَ‏.‏ قَالَ ارْجِعْ فَإِنِّي سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه وسلم يَقُولُ ‏"‏ إِذَا الْتَقَى الْمُسْلِمَانِ بِسَيْفَيْهِمَا فَالْقَاتِلُ وَالْمَقْتُولُ فِي النَّارِ ‏"‏‏.‏ فَقُلْتُ يَا رَسُولَ اللَّهِ هَذَا الْقَاتِلُ فَمَا بَالُ الْمَقْتُولِ قَالَ ‏"‏ إِنَّهُ كَانَ حَرِيصًا عَلَى قَتْلِ صَاحِبِهِ ‏"‏‏.‏

از احنف بن قیس (از تابعین) روایت است که گفت: من راه افتادم تا به یاری این مرد (یکی از طرفین در جنگ داخلی) بروم. در راه، ابوبکر (صحابی) رضی الله عنه مرا دید و پرسید: «کجا می‌روی؟» گفتم: «می‌روم تا این مرد را یاری کنم.» ایشان گفت: «بازگرد! زیرا من از رسول الله صلی الله علیه وسلم شنیدم که می‌فرمود: "هرگاه دو مسلمان با شمشیرهایشان رو در روی یکدیگر قرار گیرند، قاتل و مقتول هر دو در آتش (دوزخ) هستند."» من (ابوبکر) عرض کردم: «ای رسول خدا! تکلیف قاتل که مشخص است، اما گناه مقتول چیست؟» پیامبر صلی الله علیه وسلم فرمودند: «زیرا او نیز برای کشتن رفیقش (طرف مقابل) حریص و مصمم بود.»

این حدیث در یک بستر تاریخی بسیار حساس و مهم (دوران فتنه‌های داخلی پس از خلافت عثمان رضی الله عنه) بیان شده و حاوی یک اصل راهبردی برای مسلمانان در تمام اعصار است.

موقعیت تاریخی: احنف بن قیس که از بزرگان تابعین بود، تصمیم می‌گیرد تا در جنگ داخلی بین مسلمانان (احتمالاً جنگ جمل یا صفین) شرکت کرده و از یکی از طرفین حمایت کند. این نشان‌دهنده فضای غبارآلود و پر از شبهه‌ی آن دوران بود.
نصيحت یک صحابی آگاه: در این هنگام، صحابی بزرگوار، ابوبکره رضی الله عنه، که از پیامبر صلی الله علیه وسلم علم آموخته بود، راه را بر او می‌گیرد. او به جای بحث در مورد اینکه کدام طرف حق است، یک اصل کلی و بنیادین از پیامبر اکرم صلی الله علیه وسلم را به او یادآوری می‌کند تا او را از ورود به این فتنه باز دارد.
حکم تکان‌دهنده حدیث: حکم حدیث بسیار قاطع و هشداردهنده است: «قاتل و مقتول، هر دو در آتش‌اند.» این جمله برای این است که شدت و عظمت گناه ریختن خون مسلمان به دست مسلمان دیگر را نشان دهد.
راز حکم (اهمیت نیت): بخش دوم حدیث، فلسفه این حکم را روشن می‌کند. وقتی از پیامبر صلی الله علیه وسلم سؤال می‌شود که چرا مقتول نیز اهل آتش است، ایشان پاسخ می‌دهند که گناه او به خاطر نیت و اراده‌ی قطعی‌اش بوده است. او نیز با تمام وجود قصد کشتن برادر مسلمانش را داشت و برای این کار شمشیر کشیده بود، فقط موفق به انجام آن نشده و خود کشته شده است. از آنجا که در پیشگاه الله جل جلاله، نیت و عزم راسخ بر گناه نیز مورد محاسبه قرار می‌گیرد، او نیز در گناه شریک است.
نکته مهم: این حدیث مربوط به جنگ‌های داخلی و فتنه‌هایی است که برای اهداف دنیوی، کسب قدرت، تعصب و یا در شرایطی که حق از باطل مشخص نیست، رخ می‌دهد. این حکم شامل دفاع مشروع از جان و مال، یا جنگیدن به دستور حاکم عادل علیه یاغیان و متجاوزان (قتال اهل بغی) نمی‌شود.