حدیث 11 باب الایمان، صحیح بخاری

حَدَّثَنَا سَعِيدُ بْنُ يَحْيَى بْنِ سَعِيدٍ الْقُرَشِيِّ، قَالَ حَدَّثَنَا أَبِي قَالَ، حَدَّثَنَا أَبُو بُرْدَةَ بْنُ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ أَبِي بُرْدَةَ، عَنْ أَبِي بُرْدَةَ، عَنْ أَبِي مُوسَى ـ رضى الله عنه ـ قَالَ قَالُوا يَا رَسُولَ اللَّهِ أَىُّ الإِسْلاَمِ أَفْضَلُ قَالَ ‏ "‏ مَنْ سَلِمَ الْمُسْلِمُونَ مِنْ لِسَانِهِ وَيَدِهِ ‏"‏‏.‏

از ابوموسی (اشعری) (رضی الله عنه) روایت است که گفت:

(صحابه) عرض کردند: «ای رسول خدا! کدام اسلام (یا کدام خصلت در اسلام) برتر و با فضیلت‌تر است؟»

ایشان فرمودند: «(اسلامِ) کسی که مسلمانان از زبان و دست او در امان باشند.»

این حدیث، هرچند در ظاهر شبیه به حدیث قبلی است، اما از زاویه دید متفاوتی به موضوع نگاه می‌کند و نکته بسیار مهمی را به ما می‌آموزد.

۱. سوال صحابه (رضی الله عنهم اجمعین):

أَىُّ الإِسْلاَمِ أَفْضَلُ؟ (کدام اسلام برتر است؟): این سوال نشان‌دهنده همت والا و اشتیاق صحابه برای رسیدن به بالاترین درجات ایمان است. آنها فقط به انجام واجبات اکتفا نمی‌کردند، بلکه به دنبال برترین و با فضیلت‌ترین اعمال بودند تا به وسیله آن به خدا نزدیک‌تر شوند. این سوال یعنی: "در میان تمام اعمال و خصلت‌های خوب در اسلام، کدام یک از همه بالاتر است؟"
۲. پاسخ حکیمانه پیامبر (صلی الله علیه وسلم):
پیامبر اکرم (صلی الله علیه وسلم) در پاسخ، به یک عبادت فردی خاص (مانند نماز شب یا روزه مستحبی) اشاره نمی‌کنند، بلکه یک اصل بنیادین اخلاقی و اجتماعی را به عنوان قله فضائل اسلامی معرفی می‌کنند:

مَنْ سَلِمَ الْمُسْلِمُونَ مِنْ لِسَانِهِ وَيَدِهِ: برترین مسلمانی، مسلمانیِ کسی است که به نقطه‌ای از کنترل نفس و تعهد رسیده باشد که هیچ‌کس آزاری از زبان یا عمل او نبیند.
۳. تفاوت با حدیث قبلی:

در حدیث قبلی، پیامبر (صلی الله علیه وسلم) "مسلمان" را تعریف کردند و فرمودند مسلمان کسی است که این ویژگی را داشته باشد. آن حدیث، کف و حداقل مسلمانی را مشخص می‌کرد.
اما در این حدیث، در پاسخ به سوال از "برتری" و "افضل بودن"، همین صفت را به عنوان قله و اوج مسلمانی معرفی می‌کنند.
این نکته بسیار عمیق است: کمال و برتری در اسلام، در به کمال رساندن همان اصول اولیه و بنیادین آن است. یعنی بهترین مسلمان کسی نیست که کارهای عجیب و غریب انجام دهد، بلکه کسی است که در اساسی‌ترین اصل، یعنی "آزار نرساندن به دیگران"، به درجه عالی رسیده باشد.

۴. اولویت اخلاق اجتماعی:
این پاسخ نشان می‌دهد که در نگاه اسلام، ارزش عبادات فردی زمانی به اوج خود می‌رسد که با اخلاق نیکوی اجتماعی همراه باشد. دینداری که منجر به امنیت، آرامش و صلح در جامعه نشود، دینداری کاملی نیست. بهترین و برترین مؤمنان، نافع‌ترین و بی‌ضررترین آنها برای جامعه هستند.